Ξεκινώντας μια μικρή έρευνα πριν τη συγγραφή αυτού του άρθρου, άρχισαν να ξεπηδούν αναμνήσεις, παιδικές και εφηβικές. Θυμήθηκα την γιαγιά μου να πίνει τον καφέ της, βουτώντας μέσα το παξιμάδι της και να λέει τις ίδιες, πάντα, ιστορίες για την κατοχή (α ρε γιαγιά!). Ο καφές νεροζούμι. Ακόμα απορώ πως τον πίνει τόσο αραιό. Χαρμάνι δεν αλλάζει. Τόσα χρόνια ακόμα το ίδιο, πανομοιότυπο, καφεκοπτείο στο χωριό εμπιστεύεται.
Εγώ πάλι διδάχθηκα να ψήνω τον καφέ, πάντα με καλό καϊμάκι, στην εφηβεία μου από τον πατέρα μου. Ο παππούς μου, ο πατέρας του πατέρα μου, διατηρούσε για πολλά χρόνια καφενείο στο χωριό. Έτσι ο πατέρας μου εισήχθη από μικρός στον ιδιαίτερο κόσμο του καφέ, και δεν άργησε να μυήσει και εμένα σε αυτόν.
Πλέον και για τους δυο μας, ο καφές είναι μια μικρή καθημερινή απόλαυση που συνδέεται με ένα ιδιαίτερο τελετουργικό. Ψήνεται αργά και με υπομονή, έχει απαραίτητα καϊμάκι και σερβίρεται με σοκολατάκι ή λουκουμάκι και οπωσδήποτε ένα ποτήρι νερό. Ιδανικά αν έχουμε χρόνο πίνεται αργά με τη συντροφιά ενός βιβλίου ή με μακριές συζητήσεις, ονειρέματα και αμπελοφιλοσοφίες.
Τούρκικος ή Ελληνικός καφές;
Πριν πάμε στη γειτονική Τουρκία δε μας απασχόλησε ποτέ, για να είμαστε ειλικρινείς, η πραγματική καταγωγή του καφέ. Mόνο που όταν θέλαμε να παραγγείλουμε καφέ νιώθαμε έναν κόμπο στο λαιμό ζητώντας τούρκικο και όχι ελληνικό καφέ. Tόσα χρόνια στα σχολικά μας εγχειρίδια είχαμε μάθει για το πόσο υπέφερε η Ελλάδα μας από τους Τούρκους. Ε, δε τους είχαμε και σε μεγάλη υπόληψη! Την πρώτη φορά μάλιστα ήμασταν αρκετά σφιγμένοι, και ίσως φοβισμένοι, απέναντι στους γείτονές μας.
Άραγε είναι τελικά “ελληνικός” ή “τούρκικος” ο αγαπημένος μας καφές;
Μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία του καφέ
Στην πραγματικότητα ο καφές αυτός έχεις τις ρίζες του πολλούς αιώνες πίσω. Η ιστορία λέει πως οι πρώτοι που παρασκεύασαν καφέ (όπως τον ξέρουμε σήμερα) ήταν οι Βεδουίνοι της Μέσης Ανατολής. Οι Βεδουίνοι έβαζαν την χύτρα του καφέ πάνω στην άμμο που κάλυπτε τα κάρβουνα για να τα κρατήσει αναμμένα. Γι’ αυτό και ο σωστός τρόπος για να ψήνεται αυτός ο καφές είναι στη χόβολη.
Ο Ηλίας Πετρόπουλος στο βιβλίο του “Ο τούρκικος καφές εν Ελλάδι” αναφέρει πως μόλις το 1258 ο εξόριστος Δερβίσης Σείχ Ομέρ ανακάλυψε τυχαία τον καφέ, στην περιπλάνησή του. Έπειτα η χρήση του καφέ άρχισε να διαδίδεται στην Υεμένη. Από εκεί στην Αραβία και την Περσία για να φτάσει ως την Αίγυπτο και τη Συρία.
Στην Ελλάδα, τη δεκαετία του 1970 ο τούρκικος καφές μετονομάζεται ελληνικός, πιθανότατα ως ένδειξη διαμαρτυρίας των Ελλήνων που εκδιώχθηκαν από την Κωνσταντινούπολη. Σε αυτό θεωρείται ότι βοήθησε και μια διαφήμιση γνωστής μάρκας καφέ εκείνης της δεκαετίας. Η διαφήμιση έλεγε “Πως τον λέτε τον καφέ; Εμείς τον λέμε Ελληνικό!”. Ήταν τόσο επιτυχημένη η διαφήμιση που ο καφές όχι μόνο βαφτίστηκε “ελληνικός” αλλά άρχισαν να τον αποκαλούν ελληνικό και σε άλλες χώρες των Βαλκανίων.
Διαβάστε επίσης: Κωνσταντινούπολη: Οι καλύτερες low-budget επιλογές για φαγητό.
Η διαφορά του ελληνικού με τον τούρκικο καφέ
Η πιο ουσιαστική διαφορά, που εμείς τουλάχιστον διακρίνουμε ανάμεσα στον ελληνικό και τον τούρκικο καφέ (που τελικά είναι ίδιος!), είναι στο χαρμάνι. Ο ελληνικός είναι ξανθό χαρμάνι-ποικιλία, ενώ ο τούρκικος είναι πιο σκουρόχρωμος. Επίσης, ο “cafe arabe” (αραβικός καφές) είναι μια κοντινή εκδοχή του δικού μας καφέ. Τον δοκιμάσαμε σε αραβικές χώρες (Ισραήλ, Λίβανο και Μαρόκο) και διαφέρει στα αρώματα – έχει μέσα κάρδαμο.
3 καφέ που λατρέψαμε στην Κωνσταντινούπολη
Το αγαπημένο μας. Στα πόδια του Πύργου του Γαλατά, αυτό το φιλόξενο καφέ-γκαλερί μας κέρδισε από την πρώτη στιγμή. Φτάνοντας παραμονή Πρωτοχρονιάς του 2020 στην Πόλη, ένα πράγμα αναζητούσαμε. Γνήσιο τουρκικό καφέ. Εννοούμε όλη την ιεροτελεστία εδώ. Μερακλίδικο, με το λουκουμάκι του και το νεράκι του. (Αν αναρωτιέστε αν ήπιαμε το νερό, δε το ήπιαμε γιατί το στομαχάκι μας δε μπορεί να συνηθίσει, και θα προτείναμε και σε εσάς να κάνετε το ίδιο).
Πιάσαμε γρήγορα φιλίες με τον ζωγράφο ιδιοκτήτη και τον γιο του και μιλήσαμε λίγο πολύ σε 3 γλώσσες: αγγλικά, με τούρκικες και ελληνικές σκόρπιες λέξεις. Οι πρόγονοί τους ήταν Έλληνες και μας μίλησαν με τεράστια αγάπη για εκείνους και την Ελλάδα. Ο γιος του ιδιοκτήτη, ο οποίος φαίνεται περνούσε πολύ καλά μαζί μας γιατί έκατσε πολλή ώρα, μας διηγήθηκε όλη την ιστορία της γιαγιάς του Ελένης. Για εκείνον η Ελλάδα ήταν βαθιά ριζωμένη στην ψυχή του.
Επισκεφτείτε αυτό το καφέ αν βρεθείτε στην περιοχή του Γαλατά για να πιείτε καφεδάκι και να απολαύσετε μοναδική θέα του Πύργου του Γαλατά. Ανοιχτό από το μεσημέρι και μετά.
Όλη η περιοχή του Γαλατά μοιάζει βγαλμένη από άλλη εποχή και κουβαλά ρομαντισμό, αθωότητα, τρυφερότητα, νοσταλγία και πολλές μνήμες.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Το καφέ θρύλος στην περιοχή του Φαναριού (Fener -Balat). Πρόκειται για ένα καφέ του οποίου βασική “attraction” είναι οι γάτες, οι οποίες όχι απλά περιφέρονται στο καφέ, αλλά κάθονται σαν βασίλισσες πάνω στα τραπέζια και χαλαρώνουν. Τι μας εντυπωσίασε; Που όταν ζητήσαμε από τον ιδιοκτήτη να ζητήσει στις γάτες να κατέβουν από το τραπέζι μας είπε με απλότητα πως αυτό δεν είναι δυνατόν. Εμβρόντητοι, κάτσαμε σε ένα διπλανό τραπέζι .
Το cafe έχει vintage διακόσμηση, ρετρό περιβάλλον και μια τουαλέτα- ψυγείο! Ναι καλά διαβάσετε, η εξωτερική όψη της τουαλέτας είναι ίδια με την όψη του ψυγείου. Αξίζει η αναμονή για να καθίσετε εκεί.
Προτείνεται για χαλάρωση και ανασυγκρότηση δυνάμεων πριν την περιήγησή σας στην περιοχή.
Ιδανική επιλογή αν θέλετε να εντρυφήσετε τις συνήθειες των γειτόνων μας.
Διαβάστε επίσης: Φανάρι-Μπαλάτ: ένας φωτογραφικός παράδεισος.
To outsider στην περιοχή του Üsküdar ( Σκουτάρι). Σε αυτό το καφέ αποφασίσαμε να κάτσουμε από ένστικτο. Άλλωστε στην περιοχή υπήρχαν αρκετές πολύ αξιόλογες επιλογές. Μας τράβηξε η τοιχογραφία απ’ έξω και η ενέργεια που νιώσαμε. Και δεν ήταν τίποτα τυχαίο καθώς σε αυτό το μικρό, φιλόξενο, καφέ πληροφορηθήκαμε για την “ελληνικότητα” όλης της περιοχής μέσα από σχετικές αφίσες.
Απολαμβάνοντας τον καφέ μας, με σοκολατάκια αυτή τη φορά, μιλήσαμε για πολλή ώρα (πάλι!) με έναν Τουρκο-Αιγύπτιο θαμώνα του καφέ που μας εξήγησε για την ελληνική καταγωγή της περιοχής και την συμβολή των Ελλήνων στην ανάπτυξή της.
Μας είπε, εκτός των άλλων, πως αν ποτέ αποφασίσουμε να πάμε στην Αίγυπτο να του γράψουμε για να μας φιλοξενήσει. Αυτή η μέρα χάρη στη φιλοξενία, τη ζεστασιά, και την αποδοχή που νιώσαμε λόγω της καταγωγής μας μάς έμεινε βαθιά χαραγμένη στο νου και την καρδιά.
Διαβάστε επίσης: Kuzguncuk: Μια Ελληνική συνοικία στην Κωνσταντινούπολη.
Ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τον τούρκικο καφέ
Ο Τούρκικος καφές έχει μπει στην λίστα της UNESCO από το 2013 ως παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά.
Υπάρχουν πολλές κατηγορίες καφέ. Σκέτος βαρύς, σκέτος ελαφρύς, βαρύ γλυκός, πολλά βαρύς, με “ολίγη” (ζάχαρη) κι άλλα.
Ο καφές στην Τουρκία σερβίρεται με λουκούμι ή με σοκολατάκι τα τελευταία χρόνια. Αν ο φιλοξενούμενος φάει το λουκούμι σημαίνει πως έμεινε ευχαριστημένος.
Ο καφές σερβίρεται με νερό για τους εξής λόγους: Σήμερα για να ενισχύσει την απόλαυση του καφέ (το νερό πίνεται πριν και μετά τον καφέ). Στην Οθωμανική περίοδο, για να διαπιστωθεί αν ο καφές του Σουλτάνου ήταν δηλητηριασμένος! Ο σουλτάνος έριχνε λίγο νερό στον καφέ του, κι αν ξεπηδούσαν μπουρμπουλήθρες σήμαινε πως ήταν φαρμακωμένος.
Κι ένα ενδιαφέρον έθιμο για τους γαμπρούς και τις νύφες. Στην τούρκικη παράδοση, η ποσότητα του αλατιού που θα χρησιμοποιούσε η κοπέλα στον καφέ που έφτιαχνε στον μέλλοντα σύζυγό της προσδιόριζε και τα συναισθήματά της για εκείνον. Πολύ αλάτι σήμαινε πως η κοπέλα δεν ενδιαφερόταν για τον άντρα αυτόν, μέτρια ποσότητα αλατιού πως ο γαμπρός ήταν “σε καλό δρόμο”, καθόλου αλάτι πως η κοπέλα επιθυμούσε διακαώς αυτόν τον γάμο!
Παλιότερα, στα παραδοσιακά καφενεία στην Ελλάδα ο ταμπής (παρασκευαστής καφέδων) ήξερε να φτιάχνει 48 διαφορετικά είδη καφέ, ανάλογα με τον συνδυασμό της ποσότητας νερού, του καφέ, της ζάχαρης, και του τρόπου σερβιρίσματος. Συνήθως ο καφές ψηνόταν στη χόβολη αργά, μέχρι και είκοσι λεπτά. Ο ταμπής ανακάτευε σιγά σιγά τον καφέ άλλοτε γυρίζοντας το ειδικό αναδευτήρι, άλλοτε χτυπώντας το ελαφρά στον πάτο του μπρικιού. Έτσι μόνο χύλωνε ο καφές.
Οι παιδικές αναμνήσεις που περιγράφονται στην αρχή του άρθρου ανήκουν στην Ολυμπιάννα.
Βιβλιογραφία: H.Πετρόπουλος (1979). Ο τούρκικος καφές εν Ελλάδι. Αθήνα: Εκδόσεις Γράμματα.
Φωτογραφία εξωφύλλου: @a_hiding_creature
Εντάξει, τι υπέροχο ποστ είναι αυτό! Συγχαρητήρια! Τόσες ωραιες προσωπικές αλλά και πιο “εκπαιδευτικού τύπου” λεπτομέρειες που όμως με άγγγιξαν και με έκαναν να χαμογελάσω! Μπράβο σας! Εντωμεταξύ αυτός ο δρόμος που ξεκινούσε από το Πύργο του Γαλατά με τα καφέ ,τα μαγαζάκια και τα μπαρμπέρικα φοβερός! Τον κάναμε δυο φορές και ακομα αν με πεις, εκεί θέλω να ξαναπάω!
Κάλη
Σε ευχαριστούμε Κάλη μας.
Ναι, ένα πιο διαφορετικό άρθρο αυτή τη φορά που σε ταξιδεύει εξίσου. Ένα άρθρο που ήταν αφορμή να ταξιδέψει και η Ολυ στα παιδικά της χρόνια.
Τώρα τι άλλο να πούμε εμείς για την Κωνσταντινούπολη. Τα έχουμε πει όλα μέσα από τα άρθρα μας.
Φιλιά πολλά από τα Ζούδια…
Δεν πίνω καφέ αλλά αν πάω στην Πόλη θα πιω ένα καφεδάκι, κατά προτίμηση στο πρώτο (δεν μου αρέσουν πολύ και οι γάτες)!!
Καφεδάκι παραδοσιακό. Με όλη την ιεροτελεστία και φυσικά με λουκουμάκι.
Όσο για τις γάτες, είναι παντού σε αυτή την Πόλη. 🙂